Τα «κύπελλα»
«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι», έγραψε ο κορυφαίος έλληνας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Είναι τόσο αληθινή αυτή η σκέψη, που χωρίς καμία επιδίωξη επιβεβαιώνεται, αποτελώντας την πρώτη ή την τελευταία εικόνα όσων φτάνουν ή αφήνουν την Ελλάδα, αντίστοιχα, με αεροπλάνο, μέσω του κεντρικού αεροδρομίου της Αθήνας, τουλάχιστον όσο ο ήλιος φωτίζει ακόμα: ένα διάσπαρτο πράσινο χαλί από ελιές και κυρίως από αμπέλια, δίπλα στο καταγάλανο Αιγαίο πέλαγος και τα καράβια του. Τα αμπέλια αυτά, που μοιάζουν με σειρές μικρών θάμνων, είναι τα «κύπελλα», κυρίως της ποικιλίας σαββατιανό, της βασικής ποικιλίας αμπέλου του αττικού αμπελώνα, που καλύπτει όλη την έκταση ανάμεσα στο Αιγαίο Πέλαγος και στη μητρόπολη.
Η ξηροθερμική αυτή περιοχή που λέγεται Μεσόγεια, γιατί βρισκόταν στη μέση της απόστασης από το κέντρο της Αθήνας έως τη θάλασσα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα καλλιέργειας των κλημάτων σε «κύπελλα» και το σαββατιανό είναι η ποικιλία που συνδέθηκε περισσότερο απ’ όλες με το συγκεκριμένο τρόπο διαμόρφωσης αμπελώνα.
Τα κύπελλα (ή κυπελλοειδές σχήμα διαμόρφωσης) αποτελούσαν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες το κυρίαρχο σχήμα με το οποίο διαμορφώνονταν τα αμπέλια στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Για τη δημιουργία του οι αμπελουργοί κλαδεύουν τα κλήματα ως εξής:
• Δημιουργώντας ένα σχετικά χαμηλό κορμό.
• Διαμορφώνοντας τους βραχίονες (μπράτσα) του κλήματος έτσι ώστε το σχήμα του να μοιάζει με κύπελλο.
• Κατευθύνοντας το φύλλωμα του κλήματος, ώστε να δημιουργεί ένα μικρό «θάμνο».
Τα κύπελλα διαμορφώνονται σε περιοχές που έχουν υψηλή ηλιοφάνεια και θερμοκρασίες, έλλειψη νερού και οι αμπελουργικές εργασίες γίνονται με το χέρι. Μέσα στο πυκνό φύλλωμα του κλήματος αυτής της διαμόρφωσης, τα σταφύλια προστατεύονται από τις υψηλές θερμοκρασίες και την απευθείας έκθεση στον ήλιο. Ωστόσο, σήμερα, όλο και λιγοστεύουν οι εκτάσεις αμπελώνων διαμορφωμένων σε κύπελλα, αφού τα γραμμικά σχήματα έχουν επεκταθεί και διαδοθεί στις περισσότερες αμπελουργικές ζώνες και σε κάποιες έχουν κυριαρχήσει. Σε πολλές περιοχές όμως, η αμπελοκαλλιέργεια σε κύπελλα είναι αναντικατάστατη και σε αρκετές περιπτώσεις συνοδεύεται από αυστηρά κλαδέματα, αποτελώντας καταλυτικό παράγοντα για τη δημιουργία των σύγχρονων ελληνικών κρασιών.
